Nhật Bản đang trở thành quốc gia kém hấp dẫn đối với lao động nước ngoài. Cho đến khoảng 10 năm trước, Nhật Bản là quốc gia được ưa chuộng nhưng hiện nay ngày càng có nhiều người muốn đến Hàn Quốc do chi phí rẻ hơn.

 

Số lượng lao động nước ngoài

Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi đã công bố xu hướng 5 năm về số lượng người lao động nước ngoài tại Nhật. Mức tăng từ 1,28 triệu vào năm 2017 lên 1,73 triệu vào năm 2021. Tuy nhiên, tốc độ tăng hàng năm đã giảm đáng kể. Dù là trong thời kỳ đại dịch COVID nhưng nó đã đạt đỉnh, tăng 0,2% vào năm 2021. Mặc dù số lượng sinh viên quốc tế làm việc tại Nhật Bản có vẻ không thay đổi từ 260.000 người năm 2017 đến 270.000 người vào năm 2021 nhưng con số này đã giảm liên tục sau khi đạt đỉnh vào năm 2019.

 

Thực tập sinh kỹ năng chiếm tỷ lệ lớn

Ban đầu, hệ thống đào tạo thực tập sinh kỹ năng nước ngoài bắt đầu như một sự đóng góp quốc tế, cho họ học nhiều kỹ năng ở Nhật Bản để họ trở về nước áp dụng. Tuy nhiên, trên thực tế, nó đã đóng vai trò hỗ trợ lao động phổ thông ở Nhật Bản. Trong khi Nhật Bản không công khai chấp nhận nhập cư thì tình trạng thiếu lao động giá rẻ đang trở thành một vấn đề thực sự nghiêm trọng. Năm 1993, Chương trình Đào tạo Thực tập sinh Kỹ năng bắt đầu. Thời gian lưu trú của thực tập sinh bị hạn chế và việc đưa mọi người trở về quê hương của họ dễ dàng hơn. 30 năm đã trôi qua kể từ đó.

 

Nhật Bản không còn là quốc gia được lựa chọn số 1

Đã có thời điểm số lượng thực tập sinh kỹ năng đến từ Trung Quốc lớn nhất. Tuy nhiên, con số này giảm do tăng trưởng kinh tế ở Trung Quốc và sự gia tăng các lựa chọn khác ngoài Nhật Bản. Số lượng thực tập sinh lớn nhất đến từ Việt Nam. Nhưng những gì đã xảy ra ở Trung Quốc cũng sẽ xảy ra ở Việt Nam. Kinh tế Việt Nam tiếp tục tăng trưởng, chưa kể sự tăng trưởng của các nước khác, và gần đây còn xuất hiện vấn đề đồngyên yếu.

Mặc dù sự mất giá của đồng yên có vẻ đã dịu bớt nhưng nhiều người tin rằng sự suy giảm của Nhật Bản là không thể tránh khỏi trong trung và dài hạn. Nhật Bản tin rằng chỉ riêng hệ thống đào tạo thực tập sinh kỹ năng sẽ không hấp dẫn người nước ngoài nên đã đưa ra một hệ thống kỹ năng đặc định. 80% học viên được chuyển từ thực tập sinh kỹ năng sang, được gia hạn thời gian lưu trú, thậm chí chuyển đổi công việc. Tuy nhiên, số lượng chấp nhận không đạt được con số mong đợi. Ngay cả ở Việt Nam, quốc gia cung cấp nguồn lao động lớn nhất thì tình trạng thiếu ứng viên liên tục diễn ra.

Một giám đốc người Việt đang làm việc tại một cơ quan phái cử ở Việt Nam nói: “Cách đây khoảng 10 năm, trong 100 người thì có 95 người nói muốn sang Nhật Bản. Nhưng bây giờ, tôi nghĩ chỉ có khoảng 50 người. Lựa chọn đầu tiên của họ không phải là Nhật Bản mà là Úc, Đức và Hàn Quốc. Ngành sản xuất cũng vậy, đặc biệt là trong ngành xây dựng và nông nghiệp.”

Người Việt bỏ trốn ở Nhật Bản đang là chủ đề nóng, nhưng số người Việt sang Hàn Quốc biến mất cũng không hề nhỏ. Trái với việc Nhật Bản không có động thái ngăn chặn nào thì ở Hàn Quốc, nếu đến từ khu vực mà có người bỏ trốn, họ sẽ không duyệt visa lao động. Tuy nhiên, khác với Nhật Bản, Hàn Quốc không chấp nhận thực tập sinh kỹ năng làm lao động phổ thông nên điều kiện lao động và mức lương cũng tốt hơn.

 

Sự chênh lệch lương hàng tháng giữa Nhật Bản và Hàn Quốc

Sự chênh lệch lương hàng tháng giữa Nhật Bản và Hàn Quốc là khoảng 30.000 yên đến 60.000 yên (khoảng 4,9 triệu đồng đến 9,8 triệu đồng), thu nhập hàng tháng là từ 160.000 yên đến 190.000 yên (khoảng 26 triệu đồng đến 31 triệu đồng). Ngay cả khi cố gắng hết sức, thu nhập hàng tháng của người lao động tại Nhật sẽ chỉ hơn 200.000 yên (khoảng 32 triệu đồng) một chút. Tuy nhiên, nếu đi Hàn Quốc thì mức lương trung bình khoảng 190.000 đến 250.000 yên (khoảng 31 triệu đồng đến 41 triệu đồng). Để tăng thu nhập cho thực tập sinh kỹ năng làm việc tại Nhật Bản, Bộ trưởng Lao động Việt Nam thậm chí còn yêu cầu Bộ trưởng Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản khấu trừ thuế cư trú và thuế thu nhập.

Mặt khác, Hàn Quốc có một hệ thống gọi là Hệ thống Giấy phép Lao động (EPS). Đây là hệ thống chấp nhận họ theo đúng nghĩa đen là công nhân chứ không phải thực tập sinh. Ngoài ra, có những trường hợp loại trừ các nhà môi giới tư nhân đã giúp giảm chi phí để sang Hàn làm việc.

Ở Nhật Bản, ngoài các vấn đề về môi trường làm việc, các vấn đề cá nhân như mang thai và sinh nở cũng được quản lý. Người ta đã chỉ ra rằng tỷ lệ vi phạm luật lao động tại các công ty tiếp nhận thực tập sinh kỹ năng cũng tương đương với tỷ lệ vi phạm chung. Nói cách khác, có một số lượng nhất định các công ty Nhật Bản nhận thực tập sinh là các công ty không tốt.

Ngành nghề lương cao ở Nhật Bản

 

Tiền lương quan trọng hơn môi trường làm việc

Môi trường làm việc tại Nhật đã được cải thiện so với trước đây nhưng tiền lương đang trở nên kém hấp dẫn như mong đợi. Đồng yên mất giá đã thúc đẩy điều này. Nếu gửi kiều hối về nước, giá sẽ giảm đi rất nhiều so với trước đây. Dưới đây là lời chia sẻ của một người tham gia đào tạo và tư vấn về việc làm và tiếp nhận người lao động nước ngoài, thực tập sinh kỹ thuật.

“Mặc dù đây không phải là sự phân biệt đối xử nhưng thực tế là trình độ của những người đến từ các nước châu Á rõ ràng là khác nhau tùy thuộc vào việc họ đến từ nông thôn hay thành phố. Và nhiều người đến Nhật Bản từ nông thôn. Sức hấp dẫn của Nhật Bản đang giảm dần. Vì đại dịch COVID-19 nên các cuộc phỏng vấn chuyển sang trực tuyến nên rất khó xác định ai là người phù hợp. Ngoài ra, tại Việt Nam có những công ty nước ngoài nổi tiếng như Samsung nên tên tuổi của họ ở Việt Nam ngày càng được biết đến nhiều hơn. Hơn thế nữa, dù có sang Nhật làm thực tập sinh kỹ năng thì số năm có thể làm việc có lẽ cũng rất ngắn. Có một số nơi làm việc ở Nhật Bản đã làm nhiều điều khủng khiếp nên khiến người lao động không chọn Nhật Bản nữa.”

Mặc dù các quy định quốc tế cấm thu phí từ người lao động nhưng trên thực tế, việc người lao động nợ tới 1 triệu yên (khoảng 163 triệu đồng) trước khi đến Nhật Bản không phải là hiếm. Phần lớn các thực tập sinh kỹ thuật giải thích mục đích của họ là để kiếm tiền. Tuy nhiên, thực tế là họ đang tiêu rất nhiều tiền trước khi kiếm được nó.

Lao động nước ngoài tại Nhật nói gì về môi trường làm việc của họ?

 

Tại sao 9.000 người biến mất mỗi năm?

Gần đây người ta bàn tán nhiều về việc có người mất tích trong quá trình đào tạo, có trường hợp lên tới 9.000 người mất tích mỗi năm. Điều này được cho là do nợ nần. Thực tập sinh kỹ năng nhận thấy dù có đi làm cũng không trả được nợ nên bỏ trốn để tìm việc lương cao hơn. Chính phủ Nhật Bản đã cảnh báo các công ty tiếp nhận không nên phân biệt đối xử với thực tập sinh kỹ thuật về tiền lương, giữ hộ chiếu và lập hợp đồng quản lý tiền tiết kiệm của họ.

Ngay cả trong việc thu hút nguồn nhân lực có tay nghề cao, Nhật Bản cũng đang thiếu hụt trầm trọng. Hiện tại, Nhật Bản đã đặt Myanmar làm mục tiêu tiếp theo. Người Myanmar có tính cách thân thiện, nghiêm túc trong việc học tiếng Nhật và có tính cách dân tộc chăm chỉ. Tuy nhiên, nếu những vấn đề cơ bản không được giải quyết, cũng như người Việt Nam thì điều tương tự có thể xảy ra với người dân Myanmar.

 

Hệ thống tiền lương cứng nhắc

Các nhà kinh tế, nhà bình luận kinh tế và thậm chí cả chủ doanh nghiệp đã bày tỏ nhiều ý kiến ​​khác nhau về lý do khiến tiền lương của Nhật Bản không tăng. Lạm phát, năng suất giảm, thâm niên, tỷ lệ sinh giảm và dân số già đi, văn hóa chuyển việc, văn hóa doanh nghiệp, quản lý dựa trên thâm niên, phương pháp đánh giá… tất cả đều có thể là lý do, và không cái nào trong số đó là thủ phạm chính. Tuy nhiên, thực tế là hệ thống lương của Nhật Bản còn cứng nhắc và đã cản trở sự di chuyển của nguồn nhân lực tài năng.

Một phong trào tập trung vào các công ty lớn nhằm điều chỉnh mức lương của họ về mức chung trên toàn thế giới đang diễn ra. Người ta nói rằng chủ yếu các công ty lớn sẽ chuyển từ hệ thống dựa trên thâm niên sang hệ thống dựa trên công việc. Lương theo thâm niên giả định thời gian làm việc lâu dài, nhân viên sẽ gắn bó với công ty trong thời gian dài và có khả năng xử lý các công việc chung. Nếu bạn tham gia vào một tổ chức trong một thời gian dài, hiệu suất công việc của bạn sẽ được cải thiện. Đây là căn cứ để tính lương theo thâm niên. Mặt khác, loại công việc được cho là làm rõ phạm vi công việc và tuyển dụng nhân sự phù hợp với nội dung công việc.

 

Nguồn nhân lực trình độ cao không được sử dụng hiệu quả

Việc áp dụng hệ thống dựa trên công việc hiện đang được thực hiện ở các công ty lớn của Nhật Bản chỉ đơn giản là một quá trình phân bổ và thống nhất công việc dựa trên lực lượng lao động hiện tại và chưa có tiềm năng huy động mạnh mẽ nguồn nhân lực. Ví dụ: Nếu có một nhân viên mới liên tục kiếm được lợi nhuận gộp 100 triệu yên mỗi năm, anh ta có thể nhận thu nhập hàng năm là 50 triệu yên. Tuy nhiên, rất ít công ty lớn đang áp dụng điều này do có một nền văn hóa doanh nghiệp bất thành văn cấm các công ty trả nhiều hơn chủ tịch và giám đốc điều hành. Điều này trái ngược với các công ty phương Tây, nơi các kỹ sư công nghệ thông tin (CNTT) và EV (xe điện) được coi là ở cấp độ điều hành trở lên nếu họ xuất sắc.

Theo khảo sát, khoảng một nửa số người có bằng tiến sĩ có thu nhập hàng năm dưới 4 triệu yên (khoảng 655 triệu đồng). Điều này thấp hơn rất nhiều mức lương của các tài năng tiến sĩ ở các nước như Hoa Kỳ. Nếu so sánh số tiền này với số kỹ sư có trình độ trung cấp từ các quốc gia khác sẽ thấy sự khác biệt. Ví dụ Singapore đã đưa ra chính sách cấp thị thực dài hạn 5 năm cho những người lao động có tay nghề cao có thu nhập hàng tháng là 30.000 đô la Singapore. Thời gian thi sẽ được rút ngắn và các chuyên gia trong lĩnh vực CNTT sẽ được tuyển dụng.

“Kỹ sư gợi ý” ChatGPT với thu nhập hàng năm lên đến 8 tỉ đồng

 

Nhật Bản ở phía được chọn

Dubai, Estonia, Bồ Đào Nha và các quốc gia khác cấp thị thực lưu trú và cung cấp cơ hội việc làm cho những người làm việc từ xa làm việc bên ngoài đất nước của họ với thu nhập hàng tháng khoảng 500.000 yên (khoảng 82 triệu đồng). Nhật Bản là đất nước có dân số già nên cần phải lấp đầy khoảng thiếu hụt nhân lực. Họ cố gắng hàn gắn mọi thứ bằng “kế hoạch độc đáo” là sử dụng thực tập sinh kỹ năng nước ngoài. Tuy nhiên, tăng trưởng trì trệ, tiền lương không thay đổi khiến đất nước này đang tụt hậu trong việc thu hút nguồn nhân lực có tay nghề cao. Ngày nay, người lao động chọn quốc gia nơi họ làm việc. Các nước đang cạnh tranh để thu hút nguồn nhân lực giỏi. Nếu không hiểu rõ tình hình và không cải thiện, nguồn nhân lực tốt sẽ rời khỏi Nhật Bản.

Hơn 7.200 công ty Nhật tuyển dụng thực tập sinh nước ngoài vi phạm pháp luật

Bạn nghĩ thế nào về vấn đề này? Hãy cho LocoBee biết ngay dưới phần bình luận nhé! 

Để tham gia bình luận hãy đăng ký trở thành thành viên của LocoBee – Hoàn toàn miễn phí! 

ĐĂNG KÝ THÀNH VIÊN LOCOBEE

 

Nguồn: president.jp

Biên tập: LocoBee