Nhập cư vào Nhật Bản và số lượng lao động nước ngoài tại nước này đã tăng đều đặn kể từ năm 2013, khi chính phủ nước này mở rộng các chương trình thực tập sinh để thu hút hàng trăm nghìn người di cư tạm thời.

Và khi áp dụng thị thực Lao động có tay nghề đặc định (Tokutei Gino) vào năm 2019, Nhật Bản đã thực sự trở thành một “quốc gia nhập cư”, chủ động tiếp nhận người di cư nước ngoài. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng chính phủ cần phải thẳng thắn hơn trong việc thông báo cho công chúng Nhật Bản về hậu quả của những thay đổi chính sách gần đây.

10 nguyên tắc bất thành văn ở Nhật Bản

 

Những thay đổi về bản chất của xã hội Nhật Bản

Vào ngày 1 tháng 1 năm 2023, Bộ Nội vụ và Truyền thông cho biết, dân số Nhật Bản đã giảm hơn 800.000 người trong năm 2022, dựa trên cuộc khảo sát Cơ quan đăng ký thường trú cơ bản. Trong vòng 10 năm, với tốc độ suy giảm này, Nhật Bản sẽ mất đi lượng dân số tương đương với tỉnh Osaka (8 triệu người). Cuộc khảo sát dân số thường xuyên của Bộ cũng lần đầu tiên cho thấy dân số ở mỗi quận đều giảm – bao gồm cả Tokyo.

Dân số tỉnh Akita giảm 1,65% vào năm 2022 xuống còn 941.021 người, đây là tỷ lệ giảm cao nhất ở Nhật Bản. Điều này xảy ra bất chấp việc Akita đã thực hiện nhiều biện pháp khác nhau để giải quyết tình trạng tỷ lệ sinh giảm và tình trạng già hóa dân số. Nhìn vào cơ cấu độ tuổi của dân số của tỉnh Akita vào năm 2022, 9,26% dân số từ 0 đến 14 tuổi và 52,47% dân số ở “độ tuổi lao động” hoặc từ 15 đến 64 tuổi. “Dân số tuổi cao”—những người từ 65 tuổi trở lên—chiếm 38,27% tổng số cư dân tỉnh Akita. Điều này có nghĩa là số người già gần gấp 4 lần dân số trẻ em.

Vào ngày 2 tháng 5 năm 2023, báo địa phương Akita Sakigake Shinpō đã xuất bản một bài xã luận có tựa đề “Dân số trong tương lai giảm xuống 30% – đòi hỏi phải cải cách khẩn cấp”. Bài xã luận lập luận rằng “nền tảng cơ bản của xã hội phải thay đổi nhằm chấp nhận nhiều người nước ngoài hơn và thúc đẩy sự chung sống”. Lý do được đưa ra để đi theo con đường này là người lao động cư trú nước ngoài sẽ đóng góp vào hệ thống lương hưu công, bù đắp sự suy giảm lực lượng lao động và hạn chế mức độ suy giảm nhu cầu kinh tế địa phương.

Akita là một ví dụ về việc chính quyền địa phương gần đây đã nhận ra sự cần thiết phải hỗ trợ việc di cư để giải quyết cuộc khủng hoảng dân số. Tuy nhiên, nhiều thành phố ở Nhật Bản đã bắt đầu tiếp nhận số lượng tương đối lớn cư dân nước ngoài ngay từ những năm 1990 và đã triển khai các hoạt động hỗ trợ cũng như thúc đẩy quan điểm chung sống. Ngày càng có nhiều tỉnh đi theo sự dẫn dắt này.

Cách gia hạn giấy phép lái xe Nhật Bản

 

“Tháng xúc tiến đồng sáng tạo đa văn hóa” của Gunma

Một ví dụ nữa là tỉnh Gunma – nơi có dân số lớn là người Brazil gốc Nhật. Vào tháng 10 năm 2021, chính quyền ban hành Pháp lệnh của tỉnh Gunma về thúc đẩy đồng sáng tạo liên văn hóa để “phát triển Gunma hơn nữa và cải thiện phúc lợi của người dân Gunma trong quá trình này”. Sắc lệnh quy định trách nhiệm của tỉnh, thành phố và doanh nghiệp trong việc thúc đẩy sự chung sống đồng thời khẳng định rằng “điều quan trọng đối với người dân Gunma là phải nỗ lực đạt được sự đồng sáng tạo liên văn hóa”. Tháng 10 cũng được chỉ định là “Tháng xúc tiến xã hội đồng sáng tạo đa văn hóa” và một video giáo dục đang được chia sẻ để truyền bá nhận thức của người dân trong tỉnh.

Ở Shinjuku, Tokyo, cư dân nước ngoài đã chiếm 12% dân số của thành phố này. Điều này là kết quả của việc thành lập theo sắc lệnh của Ủy ban Xây dựng Cộng đồng Đa văn hóa Shinjuku. Ủy ban này bao gồm hơn 20 thành viên, trong đó các chuyên gia học thuật, cư dân Nhật Bản đứng đầu các hiệp hội cộng đồng địa phương và đại diện từ cộng đồng người nước ngoài sinh sống ở Shinjuku. Các cuộc thảo luận được tổ chức thường xuyên nhằm giải quyết những thách thức mà người nước ngoài phải đối mặt trong cuộc sống hàng ngày và thúc đẩy trao đổi giữa người Nhật và người nước ngoài ở Shinjuku. Kết quả của quá trình đều được báo cáo lên thị trưởng Shinjuku và những thay đổi hành chính thường được thực hiện để đáp lại những cuộc thảo luận này. Theo một cuộc khảo sát địa phương, 73% cư dân Shinjuku tin rằng các hoạt động gần đây đã giúp thúc đẩy hơn nữa sự chung sống đa văn hóa.

Bên cạnh đó, Kế hoạch thúc đẩy chung sống đa văn hóa của tỉnh Yamanashi được xây dựng vào tháng 5 năm 2023 nhằm kêu gọi nâng cao kỹ năng tiếng Nhật của cư dân nước ngoài, thúc đẩy hiểu biết về văn hóa và hệ thống xã hội Nhật Bản, tăng cơ hội tham gia xã hội, phát triển hệ thống tư vấn và cải thiện môi trường làm việc cho người nước ngoài. Để giúp đạt được mục tiêu thứ hai, tỉnh Yamanashi đã thiết lập một hệ thống trợ cấp việc học tiếng Nhật cho nhân viên nước ngoài mới làm việc tại các công ty vừa và nhỏ trong tỉnh đồng thời thúc đẩy sự tương tác với người dân địa phương. Chính quyền tỉnh cũng thành lập Mạng lưới cải thiện môi trường lao động cho người lao động nước ngoài để giúp các công ty trong tỉnh cung cấp điều kiện làm việc phù hợp và loại bỏ các hành vi không công bằng khi tuyển dụng người nước ngoài.

 

Chiến lược đảm bảo nguồn nhân lực nước ngoài của tỉnh Kochi

Một số tỉnh thậm chí còn chủ động và rõ ràng hơn trong ý định thu hút và giữ chân người nước ngoài để bù đắp cho sự suy giảm dân số. Một ví dụ là tỉnh Kochi, vào năm 2022 đã phát hành phiên bản thứ 2. Chiến lược đảm bảo và phát triển nguồn nhân lực nước ngoài. Tài liệu nêu rõ rằng “Điều quan trọng là phải chấp nhận, đào tạo và giữ chân người nước ngoài vừa là thành viên của cộng đồng địa phương vừa là nguồn nhân lực có giá trị, những người sẽ đảm bảo sự tiếp tục và phát triển của từng ngành.”

Kochi đã cử các phái đoàn chính thức đến Việt Nam và Ấn Độ vào năm 2022, đồng thời chính quyền tỉnh đã tìm cách tăng cường quan hệ với Philippines, Việt Nam, Ấn Độ và Myanmar nhằm mục đích đảm bảo nguồn nhân lực ổn định từ nước ngoài. Chính quyền tỉnh cũng đang phát triển các chương trình đào tạo, công cụ và lớp học tiếng Nhật mà các chính quyền thành phố có thể sử dụng.

Tuy nhiên, các khu vực của Nhật Bản đều cảm thấy rằng có những giới hạn đối với những gì chính quyền địa phương có thể làm để thúc đẩy sự chung sống đa văn hóa. Một số nơi, chẳng hạn như tỉnh Nagano, đã bắt đầu kêu gọi thay đổi chính sách quốc gia. Vào năm 2021, hội đồng tỉnh Nagano đã kêu gọi chính phủ thông qua “Luật cơ bản về chung sống đa văn hóa”, dự đoán sẽ thiết lập “một chính sách quốc gia rõ ràng để chấp nhận cư dân nước ngoài” và để chính phủ quốc gia hỗ trợ mục tiêu này. Hội đồng thành phố Azumino của Nagano đã bỏ phiếu thông qua một nghị quyết có tác dụng tương tự trước cuộc họp cấp tỉnh, thể hiện sự nghiêm túc trong quan điểm của người dân địa phương về vấn đề này.

 

Chương trình kỹ năng đặc định – Một thay đổi lớn về chính sách

Trên thực tế, việc chấp nhận số lượng lớn lao động nước ngoài như một chính sách quốc gia đã bắt đầu. Năm 2019, chính phủ Nhật Bản đã đưa ra một quyết định quan trọng là mở cửa cho lao động nước ngoài “cổ cồn xanh” có tay nghề thấp hơn bằng cách giới thiệu chương trình thị thực Lao động có tay nghề đặc định. Chính phủ cũng thành lập Cục Quản lý Cư trú xuất nhập cảnh mới, bao gồm Bộ phận Hỗ trợ thường trú có nhiệm vụ giám sát việc di cư cũng như cung cấp hỗ trợ cho người nước ngoài cư trú tại Nhật Bản. Vào tháng 7 năm 2020, Trung tâm hỗ trợ cư dân nước ngoài (FRESC) được thành lập tại Yotsuya, Tokyo, với vai trò là đầu mối liên lạc hỗ trợ cư dân nước ngoài cũng như các công ty và chính quyền địa phương muốn hợp tác với công dân nước ngoài.

Năm 2018, chính phủ Nhật cũng đã soạn một tài liệu có tên “Biện pháp toàn diện để chấp nhận và chung sống của người nước ngoài”. Mục tiêu của các biện pháp này là “hiện thực hóa một xã hội nơi công dân Nhật Bản và người nước ngoài có thể chung sống an toàn và thoải mái với nhau thông qua sự chấp nhận đúng đắn của người nước ngoài và hiện thực hóa một xã hội chung sống hài hòa”. Tài liệu tổng hợp các biện pháp hỗ trợ tổng hợp dành cho người nước ngoài được từng bộ, ngành thực hiện và được cập nhật hàng năm. Vào năm 2023, số lượng sáng kiến liên chính phủ đạt mức cao nhất là 217.

Chính phủ cũng xây dựng một tài liệu tầm nhìn để bổ sung cho các biện pháp toàn diện. Vào ngày 14 tháng 6 năm 2022, sau khi nhóm chuyên gia đệ trình đề xuất lên Bộ trưởng Bộ Tư pháp, chính phủ đã công bố Lộ trình hiện thực hóa một xã hội chung sống hòa hợp với người nước ngoài. Lộ trình bao gồm 4 lĩnh vực trọng tâm: giáo dục tiếng Nhật, tăng cường hệ thống phổ biến và tư vấn thông tin cho cư dân nước ngoài, hỗ trợ cho từng giai đoạn cuộc sống và chu kỳ cuộc sống, và nỗ lực thiết lập nền tảng của một xã hội chung sống hài hòa.

Điều thú vị là, hỗ trợ cho “từng giai đoạn cuộc sống và chu kỳ cuộc sống” sẽ bao gồm các biện pháp như cung cấp nơi mà cha mẹ có con nhỏ hoặc trẻ em trong độ tuổi đi học có thể tương tác và thảo luận về mối quan tâm của họ, cũng như các biện pháp công khai thông tin cho người nước ngoài sắp nghỉ hưu về hệ thống lương hưu. Việc chính phủ áp dụng cách tiếp cận chu kỳ cuộc sống này cho thấy sự chấp nhận quan điểm rằng người lao động nước ngoài sẽ trở thành thành viên lâu dài của cộng đồng chứ không chỉ đơn giản là người lao động tạm thời.

Ngoài việc hỗ trợ cư dân đã ở đây, chính phủ quốc gia đã bắt đầu thực hiện các dự án nhằm thu hút và giúp đỡ người nước ngoài định cư. Từ năm 2020 đến năm 2022, Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi đã triển khai các Dự án mô hình để tiếp nhận và ổn định cuộc sống cho công dân nước ngoài tại các khu vực của Nhật Bản tại các tỉnh Hokkaidō, Gunma, Fukui, Gifu và Kagoshima. Các công ty địa phương được khuyến khích phỏng vấn công dân nước ngoài đến từ Đông Nam Á với trình độ kỹ năng cụ thể và giúp họ tìm và giữ việc làm. Điều này thể hiện nỗ lực trực tiếp của Tokyo nhằm hỗ trợ người nước ngoài định cư ở các khu vực đông dân cư.

Tình hình lao động Việt có visa Tokutei Gino ở Nhật

 

Sự miễn cưỡng của chính phủ vẫn là một vấn đề

Tổng hợp lại, việc thông qua Đạo luật kiểm soát nhập cư và công nhận người tị nạn sửa đổi vào tháng 12 năm 2018, các biện pháp “toàn diện” mới để hỗ trợ di cư và thiết lập chiến lược trung hạn dưới hình thức lộ trình năm 2022, chính phủ Nhật Bản đã khởi xướng một chiến lược chính sách định cư và nhập cư nước ngoài đáng kể. Tuy nhiên, vẫn có sự phản đối mạnh mẽ từ một số người bảo thủ, những người tin rằng việc chấp nhận người nhập cư sẽ thay đổi bản chất cơ bản của xã hội Nhật Bản. Có lẽ vì lý do này mà chính phủ chưa đủ thẳng thắn trong việc thông báo cho công chúng, thậm chí cả chính phủ nước ngoài về quy mô và tầm quan trọng của những thay đổi gần đây.

Tại một sự kiện gần đây kỷ niệm một năm thành lập Reiwa Rinchō, một nhóm gồm khoảng 100 nhân vật kinh doanh, lao động và học giả nổi tiếng do Mogi Yūzaburō – Giám đốc điều hành danh dự của Kikkōman chủ trì, Thủ tướng Kishida Fumio đã nói với những người tham dự rằng, “chúng ta phải tưởng tượng một xã hội trong đó chúng ta có thể sống cùng với người nước ngoài” trong bối cảnh suy giảm dân số của Nhật Bản. Thủ tướng cũng cần giải thích cho người dân Nhật Bản một cách cụ thể và rõ ràng rằng việc chung sống với người nước ngoài là điều cần thiết cho tương lai của Nhật Bản. Với các cuộc bầu cử quốc gia sắp diễn ra, đã đến lúc chính phủ phải loại bỏ mọi do dự và đối đầu trực diện với chính sách nhập cư.

ĐĂNG KÝ THÀNH VIÊN LOCOBEE

Tặng kèm phiếu giảm giá lên đến 10.000 yên – Mua hàng hiệu với giá cực ưu đãi!

 

Tổng hợp LocoBee