Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển khoa học công nghệ, thu hút ngày càng nhiều nhà khoa học từ những nơi như Nhật Bản, nơi các nhà nghiên cứu phải đối mặt với môi trường làm việc hạn chế và thiếu kinh phí.
Nội dung bài viết
Cơ hội nhiều hơn, uy tín hơn
Một nhà khoa học Nhật Bản ở độ tuổi 30 đã kể lại áp lực to lớn mà anh cảm thấy khi nhiệm kỳ trợ lý giáo sư sắp hết hạn vào năm 2022. Anh đã từng tìm cách trở thành phó giáo sư tại một trường đại học quốc gia ở Nhật Bản trong vài năm qua nhưng không thành công. Sau nhiều lần thất bại, anh đã nung nấu ý định nộp đơn xin việc ở những nơi khác ngoài trường đại học mà anh ấy từng muốn làm việc. Khi tham dự một cuộc hội thảo khoa học ở Hoa Kỳ vào mùa đông năm 2019, anh có cơ hội gặp một giáo sư đến từ Trung Quốc – người đang thu hút sinh viên Trung Quốc du học đến trung tâm nghiên cứu mới của ông ấy.
Các nhà nghiên cứu Nhật Bản mà anh biết đều có khuynh hướng tin vào định mệnh. Họ sẽ viện lý do hoặc trở nên cam chịu về công việc của họ. Họ thường phàn nàn về ngân sách eo hẹp hoặc thiếu thời gian để thực hiện nghiên cứu đầy đủ. Khi trở lại Nhật Bản, anh nói với vợ: “Những người đó (sinh viên Trung Quốc) là những người nhiệt tình mà anh muốn làm việc cùng”.
Và anh đã liên hệ với ông giáo sư người Trung Quốc kia với mong muốn đến Trung Quốc làm việc. Tất nhiên, anh cũng lo lắng rằng việc đến Trung Quốc sẽ chẳng hứa hẹn gì, nhưng cuối cùng đã quyết định thử.
Cuối cùng, sau một thời gian ngắn chờ đợi, anh được nhận được hợp đồng làm việc với tư cách là phó giáo sư và chuyển đến Trung Quốc cùng gia đình vào mùa xuân năm 2022. Anh nhận thấy các nhà khoa học ở Trung Quốc có động lực cao, họ quan tâm đến việc xuất bản nhiều bài báo nghiên cứu và hiếm khi bỏ lỡ cơ hội. Người đàn ông này cho biết anh cảm thấy rằng, không giống như ở Nhật Bản, xã hội Trung Quốc rất coi trọng khoa học và học thuật, và các nhà khoa học trẻ đầy triển vọng đang được tuyển dụng và được làm những vị trí quan trọng khi tài năng của họ vẫn còn đang chớm nở. Tất nhiên, anh ấy không tin rằng mọi thứ đều màu hồng khi trở thành một nhà nghiên cứu ở Trung Quốc. Có thể có những thay đổi chính sách từ trên xuống sẽ gây khó khăn cho việc xác định liệu số lượng các nhà khoa học có tiếp tục tăng hay không và liệu các cơ quan chính trị có tiếp tục coi trọng khoa học hay không. Tuy nhiên, anh ấy nói rằng anh ấy vẫn cảm thấy phấn khích trước viễn cảnh làm được điều gì đó mới mẻ.
Nhật Bản lọt khỏi top 10 nước có nhiều bài báo khoa học được trích dẫn
Môi trường làm việc là yếu tố vô cùng quan trọng
Anh Nowada Motoharu là nhà vật lý plasma không gian 49 tuổi, được tuyển dụng làm nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Đại học Bắc Kinh ở Bắc Kinh vào năm 2010. Thu nhập hàng tháng của anh ấy chỉ khoảng 32.500 yên ($245) vào thời điểm đó. Nowada cho biết anh đến Trung Quốc một cách tình cờ. Sau khi lấy bằng tiến sĩ tại Đại học Tokai ở Nhật Bản, anh ấy không thể tìm được việc làm tại các trường đại học quốc gia. Anh đã nhận được một công việc tại một trường đại học ở Đài Loan theo hợp đồng có thời hạn 2,5 năm. Khi thời hạn đó hết hạn, anh ấy quay lại tìm việc nhưng cũng bị các trường đại học ở Nhật Bản từ chối. Anh ấy đã được mời làm việc tại Trung Quốc sau khi liên hệ với một giáo sư Đại học Bắc Kinh, người có bài báo nghiên cứu khiến anh ấy quan tâm. Hợp đồng của Nowada lại hết hạn sau 5 năm, và lần tìm việc thứ 3 của anh ấy thậm chí còn khó khăn hơn lần trước, có thể vì anh ấy đã lớn tuổi.
Cuối cùng, giáo sư Đại học Bắc Kinh đã giới thiệu Nowada với một giáo sư của Đại học Sơn Đông ở tỉnh Sơn Đông của Trung Quốc, người đã thuê anh làm cộng tác viên nghiên cứu. Anh ấy đang được trả gấp 5 lần những gì anh ấy nhận được 5 năm trước đó, một phần nhờ vào sự tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc. Mặc dù công việc của anh ấy có thời hạn đến năm 2024, Nowada cho biết anh ấy không hối hận về lựa chọn của mình. Một điều mà anh thấy khác biệt rõ rệt giữa các trường đại học Nhật Bản và Trung Quốc là cách mọi người giao tiếp trong phòng thí nghiệm.
Ở Trung Quốc, các nhà nghiên cứu hình thành mối quan hệ chặt chẽ không chỉ với người giám sát mà còn với các đồng nghiệp trong phòng thí nghiệm, những người làm việc trực tiếp với họ. Nhưng tại nhiều trường đại học ở Nhật Bản, hệ thống phân cấp cứng nhắc hơn nhiều, với tầng cao nhất là giáo sư lâu năm. Sau hơn một thập kỷ làm việc tại các trường đại học Trung Quốc, Nowada cho biết anh không đồng ý hoàn toàn với quan điểm phổ biến rằng các kết quả khoa học đáng chú ý của Trung Quốc được tạo ra bởi vì nghiên cứu ở đó được tài trợ tốt hơn so với ở Nhật Bản.
Nowada cho biết anh có ấn tượng rằng nhiều nhà khoa học Nhật Bản trong những năm gần đây hy vọng sẽ đến Trung Quốc, nơi họ tin rằng có nguồn tài trợ tốt hơn và dành nhiều thời gian hơn cho nghiên cứu. Tuy nhiên, theo nguyên tắc cơ bản, các đề xuất nghiên cứu của bạn sẽ không vượt qua được sự sàng lọc và bạn sẽ không được bổ nhiệm chức vụ nào ở Trung Quốc trừ khi nghiên cứu của bạn là mới lạ và bạn đã mang lại kết quả. Nowada nói rằng nếu anh ấy ở lại Nhật Bản, anh ấy sẽ không thể xuất bản nhiều bài báo nghiên cứu như vậy. Anh nói: “Tôi hy vọng các nhà khoa học trẻ Nhật Bản sẽ coi Trung Quốc là một điểm đến mà họ có thể lựa chọn, vì tôi hiểu rõ sự cạnh tranh rất gay gắt trong nước.”
Nhà khoa học Mỹ gốc Nhật Syukuro Manabe giành giải Nobel Vật lý năm 2021
Thứ hạng của Nhật Bản trong các bảng xếp hạng
Nhật Bản và Trung Quốc đã đổi chỗ cho nhau khi nói đến sự hiện diện của họ trong thế giới khoa học trong 20 năm qua. Một nghiên cứu của bộ giáo dục cho thấy Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ trong những năm gần đây để trở thành nơi xuất bản các bài báo nghiên cứu hàng đầu thế giới và là quốc gia có số lượng bài báo chất lượng cao cao nhất với số lượng trích dẫn nằm trong top 10%.
Nhật Bản đứng thứ 4 về số lượng các bài báo nằm trong top 10% cách đây 20 năm. Nó đã rơi xuống vị trí thứ 6 vào 10 năm trước và cuộc khảo sát mới nhất từ năm 2022 cho thấy nó đã rơi khỏi vị trí 10 quốc gia hàng đầu để xếp thứ 12. Sự suy giảm năng lực nghiên cứu của Nhật Bản một phần được cho là do chính sách “chọn lọc và tập trung” của quốc gia, nơi họ chỉ đầu tư mạnh vào một số lĩnh vực nghiên cứu vì nguồn quỹ hạn chế.
Ngân sách có xu hướng tập trung vào một nhóm hạn chế các trường đại học, và các nhà khoa học đặc biệt khó nhận được tài trợ trong các lĩnh vực nghiên cứu cơ bản. Các khoản trợ cấp của chính phủ cho chi phí hoạt động của các trường đại học quốc gia, vốn được dùng để trang trải cho nhân sự, hoặc tiếp tục bị thu hẹp hoặc tốt nhất là không được cải thiện. Các nhà khoa học trẻ khó có được vị trí cố định.
Hiện thực là, càng ngày càng có ít nhà nghiên cứu muốn lấy bằng Tiến sĩ hơn vì họ không chắc chắn về tương lai. Số liệu của Bộ Giáo dục cho thấy số lượng tiến sĩ hàng năm ở Nhật Bản đạt đỉnh điểm là 17.860 trong năm tài chính 2006 và dao động quanh mức 15.000 trong những năm gần đây. Số lượng bằng tiến sĩ ở Trung Quốc đã tăng vọt từ 26.506 trong năm tài chính 2005 lên 65.585 trong năm tài chính 2020—tăng khoảng 150%. Nhật Bản đã đặt mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu về khoa học và công nghệ, nhưng thứ hạng của nước này sẽ chỉ giảm hơn nữa nếu tình trạng chảy máu chất xám của các nhà khoa học tăng nhanh.
Trung Quốc đang đầu tư mạnh mẽ vào khoa học và công nghệ, với chi phí nghiên cứu và phát triển ở nước này đạt 59 nghìn tỷ yên vào năm 2020, đứng thứ 2 trên thế giới chỉ sau Hoa Kỳ. Nhật Bản chỉ chi 17,6 nghìn tỷ yên. Chi tiêu cho nghiên cứu cơ bản ở Trung Quốc cũng đang tăng lên. Năm 1991, khoản chi này chưa bằng 1/20 của Nhật Bản. Nhưng vào năm 2020, nó đã đạt 3,5 nghìn tỷ yên, vượt qua số tiền 2,7 nghìn tỷ yên của Nhật Bản. Sự tăng trưởng ngoạn mục của ngành khoa học tại Trung Quốc được cho là nhờ nguồn nhân lực dồi dào và kinh phí nghiên cứu. Nhưng một chuyên gia về cách tiếp cận khoa học của Trung Quốc, ông Sunami Atsushi – chủ tịch của Tổ chức Hòa bình Sasakawa, cho biết thể chế và định hướng của chính phủ là chìa khóa trước mọi thứ khác.
Trung Quốc thúc đẩy cải cách trường đại học theo sáng kiến của chính phủ và trao quyền quyết định đáng kể cho các thành viên ban quản lý trường đại học, bao gồm cả hiệu trưởng. Điều đó tạo ra một môi trường cho phép nghiên cứu miễn phí, nơi mà ngay cả các nhà khoa học trẻ cũng có cơ hội được thăng tiến và giành được các khoản tài trợ nghiên cứu nếu họ có năng lực. Đất nước này cũng đang ráo riết thu hút các nhà nghiên cứu xuất sắc từng học tập ở nước ngoài. Tuy nhiên, vẫn chưa biết liệu Trung Quốc có thể duy trì tính cạnh tranh như vậy trong tình hình những căng thẳng đang gia tăng giữa Washington và Bắc Kinh hay không.
Các nhà khoa học rời Nhật Bản cho biết rằng họ mong muốn có thể học hỏi từ những nỗ lực lớn của Trung Quốc để trở thành những nhà khoa học vĩ đại trong nghiên cứu khoa học.
Miraikan – nơi tập trung khoa học và công nghệ mới nhất Nhật Bản
Nguồn: asahi
Biên tập: LocoBee
